Los determinantes demostrativos (erakusleak)
Los demostrativos tienen la función de mostrar o de
señalar.
En castellano son "este, esto, esta, ese, eso,
esa, aquel, aquello, aquella, estos, estas, esos, esas, aquellos,
aquellas".
Como se puede ver hay tres grados dependiendo de la
distancia al hablante en el espacio o en el tiempo.
En euskera se colocan al final del sintagma nominal
que determinan, no tienen género gramatical (este lo da el nombre) y se pueden
diferenciar dos grandes grupos: los demostrativos comunes (erakusle arruntak) y
los demostrativos intensivos (erakusle indartuak).
Determinantes demostrativos comunes.
En euskera son los siguientes:
En singular:
En plural:
Hau Hauek
Hori Horiek
Hura Haiek
Se colocan al final del sintagma nominal siguiendo el
siguiente esquema:
Izena + adjektiboa + erakuslea.
Etxe hau. Esta casa.
Etxe polit hori. Esa bonita casa.
Mendi hauek. Estos montes.
Mendi altu haiek. Aquellos altos montes.
Puede ocurrir que se obvie el nombre y que sólo
aparezca el demostrativo en el sintagma nominal a modo de pronombre:
Mendi altu haiek oso urrun daude.
Aquellos montes altos están muy lejos.
Haiek oso urrun daude.
Aquellos están muy lejos.
Los demostrativos, como todos los determinantes, se
pueden declinar. Para ello toman las siguientes formas o raíces:
Hon- Haue-
Hor-
Horie-
Har-
Haie-
Tabla de declinación de los demostrativos:
Nor Hau Hori Hura Hauek Horiek Haiek
Nork Honek Horrek Hark Hauek Horiek Haiek
Nori
Honi Horri Hari Hauei Horiei Haiei
Noren
Honen Horren Haren Hauen Horien Haien
Norekin Honekin Horrekin Harekin Hauekin Horiekin Haiekin
Norentzat Honentzat Horrentzat Harentzat Hauentzat Horientzat Haientzat
Zertaz
Honetaz Horretaz Hartaz Hauetaz Horietaz Haietaz
Non
Honetan Horretan Hartan Hauetan Horietan Haietan
Nondik Honetatik Horretatik Hartatik Hauetatik Horietatik Haietatik
Nora
Honetara Horretara Hartara Hauetara Horietara Haietara
Noraino
Honetaraino Horretaraino Hartaraino Hauetaraino Horietaraino Haietaraino
Norantz
Honetarantz Horretarantz Hartarantz Hauetarantz Horietarantz Haietarantz
Nongo
Honetako Horretako Hartako Hauetako Horietako Haietako
Norako
Honetarako Horretarako Hartarako Hauetarako Horietarako Haietarako
Norengan
Honengan Horrengan Harengan Hauengan Horiengan Haiengan
Norengandik
Honengandik Horrengandik Harengandik
Hauengandik Horiengandik Haiengandik
Norengana
Honengana Horrengana Harengana Hauengana Horiengana Haiengana
Norengatik Honengatik Horrengatik Harengatik Hauengatik Horiengatik Haiengatik
Veamos unos ejemplos:
Lagun hauei ezetz esan diet.
A estos amigos les he dicho que no.
Mendi haietaraino joan ginen.
Fuimos hasta aquellos montes.
Mediku horrengana joan zinen.
Fuiste a donde ese médico.
Los determinantes demostrativos intensivos.
Se construyen añadiendo el sufijo "-xe" a
las formas o raíces siguientes:
Hone-
Haue-
Horre-
Horie-
Hare-
Haie-
Los usamos para remarcar al propio demostrativo y por
lo tanto funcionarán como "galdegaiak" (elementos inquiridos) en la
oración. Por esto, se colocarán justo antes del verbo:
Nik horixe esanten dut.
Yo digo eso mismo.
Atzo mutil horrexekin zegoen.
Ayer estaba con ese mismo chico.
Etxe horrexetan gertatu zen dena.
En esa misma casa ocurrió todo.
Tabla de demostrativos intensivos (casos
"nor", "nork" y "noren"):
Nor Hauxe
Horixe Huraxe Hauexek Horiexek Haiexek
Nork Honexek
Horrexek Harexek Hauexek
Horiexek Haiexek
Noren
Honexen Horrexen Harexen
Hauexen Horiexen Haiexen
Fijarse en que el sufijo del caso correspondiente de
la declinación se pone al final, después del sufijo "-xe".
El resto de los casos se pueden construir del mismo
modo, o añadiendo el sufijo "-xe" al final, después del demostrativo
común.
Nori
Honexeri Horrexeri Harexeri Hauexeri Horiexeri Haiexeri
Nori
Honixe Horrixe Harixe Haueixe Horieixe Haieixe
Norekin
Honexekin Horrexekin Harexekin Hauexekin Horiexekin Haiexekin
Norekin
Honekintxe Horrekintxe Harekintxe Hauekintxe Horiekintxe Haiekintxe
Norentzat Honexetzat Horrexetzat Harexetzat Hauexetzat Horiexetzat Haiexetzat
Norentzat Honentzatxe Horrentzatxe
Harentzatxe Hauentzatxe Horientzatxe
Haientzatxe
Zertaz Honexetaz Horrexetaz Harexetaz Hauexetaz Horiexetaz Haienxetaz
Zertaz Honetazxe Horretazxe Haretazxe Hauetazxe Horietazxe Haietazxe
Non Honexetan Horrexetan Harexetan Hauexetan Horiexetan Haiexetan
Non
Honetantxe Horretantxe Hartantxe Hauetantxe Horietantxe Haietantxe
Nora
Honexetara Horrexetara Harexetara Hauexetara Horiexetara Haiexetara
Nora
Honetaraxe
Horretaraxe
Hartaraxe Hauetaraxe Horietaraxe Haietaraxe
Nondik
Honexetatik
Horrexetatik
Harexetatik Hauexetatik Horiexetatik Haiexetatik
Nondik Honetatixe Horretatixe Haretatixe Hauetatixe Horietatixe Haietatixe
Noraino
Honexetaraino
Horrexetaraino
Harexetaraino Hauexetaraino Horiexetaraino Haiexetaraino
Noraino
Honetarainoxe
Horretarainoxe
Haretarainoxe Hauetarainoxe Harietarainoxe Haietarainoxe
Norantz
Honexetarantz
Horrexetarantz
Harexetarantz Hauexetarantz Horiexetarantz Haiexetarantz
Norantz
Honetarantzxe
Horretarantzxe
Haretarantzxe Hauetarantzxe Horietarantzxe Haietarantzxe
Nongo
Honexetako
Horrexetako
Harexetako Hauexetako Horiexetako Haiexetako
Nongo Honetakoxe Horretakoxe Haretakoxe Hauetakoxe Horietakoxe Haietakoxe
Norako Honexetarako Horrexetarako Harexetarako Hauexetarako Horiexetarako Haiexetarako
Norako
Honetarakoxe
Horretarakoxe
Haretarakoxe Hauetarakoxe Horietarakoxe Haietarakoxe
Norengan Honexegan Horrexegan Harexegan Hauexegan Horiexegan Haiexegan
Norengan
Honengantxe
Horrengantxe
Harengantxe Hauengantxe Horiengantxe Haiengantxe
Norengandik Honexegandik Horrexegandik Harexegandik Hauexegandik Horiexegandik Haiexegandik
Norengandik
Honengandixe
Horrengandixe
Harengandixe Hauengandixe Horiengandixe Haiengandixe
Norengana
Honexegana Horrexegana Harexegana Hauexegana Horiexegana Haiexegana
Norengana
Honenganaxe Horrenganaxe Harenganaxe Hauenganaxe Horienganaxe Haienganaxe
Norengatik Honexegatik Horrexegatik Harexegatik Hauexegatik Horiexegatik Haiexegatik
Norengatik Honengatixe Horrengatixe Harengatixe Hauengatixe Horiengatixe Haiengatixe
Observar que si se pone el sufijo "-xe" al
final, si el demostrativo acaba en "-n", se añade "-txe" en
vez de "-xe" y si el demostrativo acaba en "-k", esta se
quita.
Hay otra forma de construir demostrativos intensivos
mediante el prefijo "ber-" (mismo / -a):
Se forman añadiendo al prefijo "ber-" a los
demostrativos comunes pero sin la letra "h":
Iaz auto berau erabili nuen lanean.
El año pasado usé este mismo coche en el trabajo.
Atzo lagun beroriekin etorri ziren etxera.
Ayer vinieron a casa con esos mismos amigos.
Zura baserri berauetarako ekarri zuten.
Trajeron la madera para estos mismos caseríos.
Etxera ez du berorrengatik etorri nahi.
Por eso mismo no quiere venir a casa.
Nor Berau Berori Bera Berauek Beroriek Beraiek
Nork Beronek Berorrek Berak Berauek Beroriek Beraiek
Nori
Beroni Berorri Berari Berauei Beroriei Beraiei
Noren
Beronen Berorren Beraren Berauen Berorien Beraien
Norekin Beronekin Berorrekin Berarekin Beraukin Beroriekin Beraiekin
Norentzat Beronentzat Berrorrentzat Berarentzat Berauentzat Berorientzat Beraientzat
Zertaz
Beronetaz Berorretaz Bertaz Berauetaz Berorietaz Beraietaz
Non
Beronetan Berorretan Bertan Berauetan Berorietan Beraietan
Nondik Beronetatik Berorretatik Bertatik Berauetatik Berorietatk Beraietatik
Nora
Beronetara
Berorretara Bertara Berauetara Berorietara Beraietara
Noraino
Beronetaraino
Berorretaraino Bertaraino Berauetaraino Berorietaraino Beraietaraino
Norantz
Beronetarantz
Berorretarantz Bertarantz Berauetarantz Berorietarantz Beraietarantz
Nongo
Beronetako Berorretako Bertako Berauetako Berorietako Beraietako
Norako
Beronetarako
Berorretarako Bertarako Berauetarako Berorietarako Beraietarako
Norengan
Beronengan Berorrengan Berarengan Berauengan Beroriengan Beraiengan
Norengandik Beronengandik Berorrengandik Berarengandik Berauengandik Beroriengandik Beraiengandik
Norengana
Beronengana Berorrengana Berarengana Berauengana Beroriengana Beraiengana
Norengatik Beronengatik Berorrengatik Berarengatik Berauengatik Beroriengatik Beraiengatik
Particularidades de las formas del tercer grado del
singular:
Fijarse en que estas formas de los terceros grados del
singular son irregulares.
Estas formas se usan también como adjetivos,
pronombres o adverbios:
Gaur atzoko emakume bera ikusi
dut.
Hoy he visto a la misma mujer de ayer (como adjetivo).
Berak ondo egin du.
Él lo ha hecho bien (como pronombre).
Berarekin egoteko bertara joan behar dut.
Para estar con él tengo que ir allí
("bertara" como adverbio).
Igualmente, estas formas intensivas de los terceros
grados del singular, construidas con el prefijo "ber-" se usan con
valor anafórico:
Una anáfora es una forma de hablar en la que al
principio de una frase se repite la misma idea una o más veces con palabras que
indican lo mismo con el fin de reforzar el discurso.
Hau berau esan dut.
Esto mismo he dicho yo.
Egileak berak eman dit.
Me lo ha dado el mismo autor (el autor en persona).
Irakasleari berari galdetu diot.
Se lo he preguntado al mismo profesor (al profesor en
persona).
Bere etxean bertan hil zuten.
Lo mataron en su misma casa (en su propia casa).
Del mismo modo, estas formas se utilizan también en
aposiciones.
Una aposición es una construcción gramatical en la que
un nombre se une a otro, o a otra construcción con valor de nombre, sin ninguna
conjunción entre ellos, a veces por medio de comas, complementándose y
refiriéndose a la misma realidad.
Por ejemplo:
El río Nervión. En esta construcción
"Nervión" es aposición de "río".
Pues bien, los derivados del prefijo "ber-"
también se usan en aposiciones para dar más fuerza al discurso:
Mutil hori, ikaslea bera, nire ikaskidea da.
Ese chico, estudiante él, es mi compañero de clase.
Amaiak, musikazalea bera, ACDC-en disko guztiak
dauzka.
Amaya, aficionada a la música ella, tiene todos los
discos de ACDC.
Por último, decir que hay otras formas que se derivan
del prefijo "ber-":
Berean, beretik, bereko, berera ...
Hara berera eraman zuten.
Lo llevaron allí mismo.
Kapo, dónde sea que estés.Eskerrik asko!!!
ResponderEliminarUn trabajo excelente y una gran ayuda para los que estamos buscando respuesta...eskerrik asko !!!!
ResponderEliminarSuper bien para aprender
ResponderEliminarOso interesgarria da. Eskerrik asko.
ResponderEliminarMila ezker Ibon
ResponderEliminar