Izenondoak
Como ya se ha explicado previamente, los adjetivos son
las palabras que acompañan y determinan
al nombre.
Con algunas excepciones, los adjetivos que se colocan
después del nombre se denominan "izenondoak":
Txakur handia zaunka joan da.
El perro grande se ha ido ladrando.
Orden de los "izenondoak" en el sintagma nominal.
Cuando hay más de un "izenondoa" acompañando
al nombre se han definido algunas reglas orientativas para su orden de
colocación:
- El "izenondoa" más importante, o
significativo es el que se colocará junto al nombre:
Txakur handi eder hura zaunka
joan zen.
Aquel hermoso perro grande se fue ladrando.
- Hay parejas de
"izenondoak" con el orden ya establecido:
Etxe txiki polita. Una bonita casa pequeña.
Esto está mucho más definido con los colores, por
ejemplo en las camisetas de los equipos de fútbol:
Zuri - gorriak. Los rojiblancos.
Zuri - urdinak. Los blanquiazules.
En estos casos de colores se pone guión entre ambos
"izenondoak".
Cuando la pareja de "izenondoak" es un color
y un tamaño, el color se pone primero y el tamaño después:
Hosto berde handiak. Las grandes hojas verdes.
Auto gorri txikia. Un pequeño coche rojo.
- Cuando un "izenondoa" complementa y
determina a otro se colocará al final:
Hodei gris ilunak. Nubes grises oscuras.
- Cuando un adverbio de grado (izugarri, itzel,
ikaragarri) se usa como "izenondoa", el adverbio de grado se debe
colocar al final, ya que si no se hace así se corre el riesgo de confundirlo
con su función de adverbio:
Tarta goxo izugarria. (izenondoa)
Una tarta tremendamente rica.
Tarta izugarria goxoa. (adverbioa)
Una rica tarta tremenda (tremendamente grande).
- Cuando la pareja de "izenondoak"
tienen diferentes tamaños, el más corto se colocará junto al nombre y el más
largo después:
Mutil jator interesgarriak.
Majos chicos interesantes.
"Izenondoak" con otras funciones
gramaticales.
Además de la función de acompañar y de determinar al
nombre (adjetivo), los "izenondoak" pueden cumplir otras funciones en
la oración:
- Función de nombre:
Nola jartzen ditut platerak ? Lehenik handiak.
¿ Cómo pongo los platos ? Primero los grandes.
- Función de adverbio:
Auto arina da. (Izenondoa. Nolakoa da ?)
Es un coche rápido.
Autoa arin zebilen. (Adverbio. Nola zebilen ?)
El coche iba rápido.
- "Izenondoak" con función de predicado.
Cuando el "izenondoa" es separado del
nombre, pero relacionado con éste por medio de un determinado verbo (izan,
egon, ukan, bihurtu), sigue teniendo la función de acompañar y de determinar al
nombre, pero en forma de complemento predicativo (predikatu osagarria):
Zaldi arina da. (Izenondoa)
Es un caballo rápido.
Zaldia arina da. ("Izenondoa" en forma de
complemento predicativo).
El caballo es rápido.
Guztiak zuhaitz gaixoak dira. (Izenondoa)
Todos son árboles enfermos.
Zuhaitz guztiak gaixoak daude. (Complemento
predicativo)
Todos los árboles están enfermos.
Gizon aberea da. (Izenondoa).
Es un hombre rico.
Gizona abere bihurtu da. (Complemento predicativo)
El hombre se ha hecho rico.
Fijarse en este último ejemplo en donde el verbo
"bihurtu" precisa en este caso un predicado en indeterminado
(mugagabea).
Ir al índice de contenidos
Por último, decir que también hay otros tipos de palabras que pueden funcionar como "izenondoak":
- Nombres con función de "izenondoa":
Leihoan kuxkuxeroa ikusi genuen.
Vimos al fisgón en la ventana.
- Verbos con función de "izenondoa":
Para este caso se usan los participios verbales.
Gizon sastatua atera zen sorospena eskatzera.
El hombre apuñalado salió a pedir auxilio.
Ir al índice de contenidos
Ez ikasi hemendik.
ResponderEliminar