Vistas de página en total

Zenbatzaile zehaztuak III


Zenbatzaile zehaztuak III


Algunas expresiones con los números.


Josu eta biok (Josu y yo).

Cuando el hablante está incluido en un grupo de personas, primero se enumeran los componentes del grupo y al final se pone el plural "hurbila" para incluir al hablante.
Recordar que para declinar el plural "hurbila" debemos cambiar la vocal del sufijo de la declinación que le corresponda en plural por una "-o-".
Aitaginarrebak eta biok egin dugu lana.
Hemos hecho el trabajo el suegro y yo.
Kepa, Aitor eta hirurok elkarrekin joan gara
Kepa, Aitor y yo hemos ido juntos.
Kepak, Aitorrek, zuk eta laurok egin dugu.
Lo hemos hecho Kepa, Aitor, tú y yo.
Anaia eta bion artean ekarri dugu.
Lo hemos traido entre mi hermano y yo.
Kepa eta bioi esan digute.
Nos lo han dicho a Kepa y a mí.
Zu eta biontzat opariak erosi dituzte.
Han comprado los regalos para tí y para mí.


Bizpahiru, bi edo hiru, bi - hiru.
( Dos o tres, unos cuantos, unas cuantas, algunos/-as).

Estas formas se utilizan cuando el hablante no sabe concretar una cantidad o una medida, o duda entre dos números.
Se declinan en "mugagabe", como números que son, y se usan del dos al seis:
Bizpahiru, bizpalau, hiruzpalau, lauzpabost, bospasei.

Duela bizpahiru urte. Hace dos o tres años.
Bizpahiruretan. Dos o tres veces.
Bizpahirunaka. En grupos de dos o tres.
Bizpalau aldiz. Unas cuantas veces.
Hiruzpalau aldiz. Tres o cuatro veces.
Hiruzpalau mila lagun. Tres o cuatro mil personas.
Bospasei aldiz. Cinco o seis veces.
Bospasei urte. Cinco o seis años.
Bospaseina. Cinco seis cada uno.

Zenbat jende etorri da ? Bost edo sei lagun etorri dira.
¿ Cuánta gente ha venido ?  Han venido cinco o seis personas.
Hamabost edo hamasei urte behar duzu.
Necesitas quince o dieciseis años.
Guztira hogei edo hogeita bat euro izango dira.
En total serán veinte o veintiun euros.

Duela bi-hiru urte. Hace unos dos o tres años.
Hiru-lau aldiz. Tres o cuatro veces.
Bost-sei lagun etorri dira.
Han venido cinco o seis personas.
Hamabost-hamasei urte behar duzu.
Necesitas quince o dieciseis años.


Hogeiren bat / hogei bat.

Se usan para indicar cantidad o medida aproximada.
Se pueden declinar en el "mugagabe" del caso "noren", seguidos de "bat":
Hamarren bat lagun. Unos diez amigos.
Hogeiren bat ur litro. Unos veinte litros de agua.
Ehunen bat kilometro. Unos cien kilómetros.

O pueden ir sin ningún sufijo de ningún caso de la declinación, seguidos de "bat":
Hamar bat lagun.
Hogei bat ur litro.
Ehun bat kilometro.

Sin embargo, cuando esta forma se usa en el caso "noren" con "bat" (baten bat) o con palabras que no son "zenbatzaileak" (lagunen bat), los sufijos del caso "noren" no se pueden eliminar porque su significado es diferente, como veremos a continuación.


Baten bat / lagunen bat.
(Alguien, alguno /-a, algún - alguno /-a que otro /-a).

Estas formas también se usan para indicar cantidad aproximada, pero en estos casos "bat" va declinado.

Baten batek puskatu du.
Alguno /-a lo ha roto.
Baten bati. A alguno /-a.
Kezkaren bat izango du.
Alguna preocupación tendrá.
Egunen batean gertatuko da.
Algún día ocurrirá.
Besteren bat. Algún otro.
Arazoren bat. Algún problema.

Lo mismo con "batzuk":
Baten batzuk galdu zaizkigu.
Se nos han perdido unos cuantos (algunos, algún que otro).
Besteren batzuk ez dira etorri.
Unas cuantas (algunas, alguna que otra) no ha venido.
Zuetariko batzuen batzuk. Algunos /-as de vosotros /-as.
Libururen batzuk. Algunos libros. Algún libro que otro.
Egunen batzuetan. Algunos días.

Inguru.

Esta es un postposición que también se usa para indicar cantidad o medidq aproximada.
Hamar inguru joango dira.
Irán diez aproximadamente.
Gutxienez baditu bi metro inguru.
Por lo menos tiene unos dos metros.
Bost ur litro inguru.
Aproximadamente cinco litros de agua.
Ordu bete inguru. Cerca de una hora.
Berrogei urte inguru. Aproximadamente cuarenta años.
Duela mende baten inguruan. Hace más o menos un siglo.
Hegazkinak ordu erdi inguruko atzerapena dakar.
El avión trae un retraso de aproximadamente una hora y media.

Gutxi gorabehera.

También se usa para indicar cantidad o medida aproximada.
Hiru ardo litro gutxi gorabehera.
Unos tres litros de vino más o menos.
Gutxi gorabehera, ordu bat daramagu hemen.
Llevamos aquí una hora, poco más o menos.
Badauzkagu gutxi gorabeherako emaitzak.
Ya tenemos los resultados aproximados.

-tik gora / -tik behera.
Más de / menos de. A partir de / por debajo de.

Milatik gora pertsona bildu ziren.
Se reunieron más de mil personas.
Jonek ez du bi milatik gora irabazten.
Jone no gana más de dos mil. Fijarse en que es "du" y no "ditu".
Ehun kilotik gora pisatzen du.
Pesa mås de cien kilos.
Datorren urtetik gora. A partir del año que viene.
Bostehun metrotik gora. A partir de los quinientos metros.

Berrogeita hamarretik behera etorri ziren.
Vinieron menos de cincuenta.
Ehunetik beherako zenbakiak. Los números por debajo de cien.

Esta aposición también se usa sin números para indicar dirección en vez de cantidad:
Aurpegitik behera malkoak abiatu zitzaizkion.
Se le cayeron las lágrimas por la cara abajo.

-tik ... -ra bitartean.
(entre ... y ...)

Se usa para indicar una cantidad entre otras dos.

Hamarretik hogeira bitartean. Entre diez y veinte.
Lau eurotik bostera balio izango du.
Valdrá entre cuatro y cinco euros.

Esta construcción, como postposición que es, también se usa en contextos sin números:
Bergaratik Osintxura bitartean. Entre Bergara y Osintxu.

Sufijo "-ka".

Este sufijo unido a un número forma un adverbio que sirve para indicar grandes cantidades.
Ehunka urteetan. En cientos de años.
Milaka urte lehenago. Hace miles de años.
Milaka eta milaka liburu galdu ziren.
Se perdieron miles y miles de libros.
Milaka aldiz. Miles de veces.
Milioika pertsona. Millones de personas.
Dozenaka hil ziren.
Murieron por docenas.

Y pico.

Para indicar cantidades conocidas y un poco más se utilizan diferentes expresiones, según el lugar:
...-taka ...-ak, ...-takak, ...-tazak, ... eta kada, ... eta kar, ... eta piku, ... eta koska.
Berrogeitaka urteak. Cuarenta años y pico.
Berrogeitakak / berrogeitazak / berrogei eta kada / berrogei eta kar.
Cuarenta y pico.
Ehun eta piku pertsona. Cien personas y pico.
Hamabi mila euro eta koska. Doce mil euros y pico.


Uso de los números con valor enfático.

Algunos números tienen valor enfático.

"bi", "bost", "zazpi" y "hamaika" son los más utilizados:

Berandu etorri eta bereak eta bi entzun behar izan zituen.
Llegó tarde y tuvo que oir una buena reprimenda.
Dirua galdu zuela esan zionean, emazteak bereak eta bi bota zizkion.
Cuando le dijo que había perdido el dinero, su mujer le hechó la bronca (le dió una buena reprimenda, le cantó las cuarenta).
De la siguiente forma:
Sekulakoak entzun ditu. Le han cantado las cuarenta.
Deriva la forma enfatizada:
Sekulakoak eta bi entzun genituen.
Nos cantaron las cuarenta.
Hitz bi esan. Decir un par de cosas.
Geureak eta bost entzun behar izan ditugu.
Las (reprimendas) que hemos tenido que oir.
Bost ipuin eder. Unas bonitas reprimendas.
Bost bider. Un montón de veces.
Bizitzan, horrelako bost ikusi ditut !
¡ En la vida he visto de esas un montón !
Zazpi begiekin ibili. Andar con mil ojos.
Zazpi zentzuak ipini beharko ditizu.
Tendrás que poner los siete sentidos.
Zazpi ahalak egin. Hacer todo lo posible.
Hamaika aldiz / bider. Infinidad de veces.

Otras veces, en vez de indicar gran cantidad, se usan para indicar todo lo contrario, "nada".
Nik hitz bi baino es dut esan.
Yo no he dicho nada (ni mu).
Niri bost axola !
No me importa nada en absoluto.








2 comentarios:

  1. por que en el caso de Zu eta bion artean,berehala amaituko dugu, no se pone Zuk, entre los dos es caso noren, noren artean, pero es una realizacion transitiva no? Mila eskerr

    ResponderEliminar
  2. Porque la frase zu eta bion artean no es sujeto del verbo transitivo amaituko dugu, sino una locución adverbial, como si dijéramos un adverbio de modo y por ello invariable Sí llevarías razón si la frase fuese Zuk eta bion amaituko dugu.

    ResponderEliminar