La nominalización
En
castellano hay verbos que forman construcciones con otros verbos por medio de
preposiciones:
Empezar a
comer, terminar de leer, ir a ver ...
En
euskera, estas construcciones se realizan por medio de las nominalizaciones
verbales.
A las
formas nominalizadas se les añade diferentes sufijos dependiendo de qué verbo
principal se trate:
Hasi (-T(Z)EN) = jaten hasi : empezar a comer.
Jaten : verbo nominalizado, hasi: verbo principal.
Lortu
(-T(Z)EA) = heltzea lortu : conseguir llegar. Heltzea : verbo nominalizado,
lortu : verbo principal.
En este
último caso se observa que el verbo "heldu" ha sido nominalizado al
añadirle la terminación "-T(Z)EA", ha sido convertido en un nombre :
"conseguir el llegar".
"heltzea",
como nombre que es, se puede declinar :
Heltzea :
el llegar (Nor).
Heltzeak
: el llegar (Nork).
Heltzeari
: a llegar (Nori).
Heltzearen
: de llegar (Noren).
Heltzen :
llegando (Non).
Heltzean
: al llegar (Non).
-T(Z)EA | -T(Z)EN | -T(Z)ERA | -T(Z)EKO |
Gustatu Pentsatu Lortu Gomendatu Bururatu Erabaki Eragin (producir) Ahaztu (olvidarse de algo) Onartu (aceptar) Tokatu (corresponder) Kosta (costar) Komeni izan Merezi izan Ona izan Txarra izan Hobe izan Txarrago izan Zaila / gaitza izan Erraza izan Alferrik izan Atsegina izan Normala izan Espero izan Beharrezkoa izan Ezinezkoa izan Ezinbestekoa izan (ser imprescindible) Kaltegarria izan Komenigarria izan Interesgarria izan Debekatuta egon |
Hasi Saiatu Utzi Jarraitu Segitu Ikusi Ikasi Irakatsi Amaitu Jakin Lagundu (ayudar en) Ahaztu (olvidarse de cómo se hace algo) Ohituta egon (estar acostumbrado a) Erraza izan (ser fácil de) Zaila izan (ser difícil de) Ari izan Egon Ibili Joan Etorri Nekatu Aspertu Iraun (aguantar, perdurar) Jardun (estar haciendo algo) Eman |
Behartu (obligar a) Gonbidatu Ausartu (atreverse a) Joan (ir a) Etorri (venir a) Bidali Heldu Iritsi Bultzatu Ohitu (acostumbrarse a) Lagundu (acompañar a) Animatu Adoretu (animar(se) a) Ekarri Eraman Zigortu Kondenatu Bota Jo (acudir a) Ezagutzera eman (darse a conocer) |
Prest egon Gertu egon (estar dispuesto para) Eskatu Eman (-t(z)eko gomendioa eman dar recomendación para) Gogoa izan (tener ganas de) Ordua izan Ohitura izan (tener costumbre de) Beldur izan Lotsa izan (tener vergüenza de) Astia izan (tener tiempo para) Joera izan (tener tendencia a) Asmoa izan (tener intención de) Aukera izan (tener la oportunidad de) Arriskua izan (tener rriesgo de) Gauza izan Gai izan (ser capaz de) |
NOMINALIZACIÓN “-T(Z)EA”
● Responde a la pregunta Zer?
Niri gitarra
jotzea gustatzen zait.
٭
Además, a esta nominalización pertenecen las formas verbales compuestas por un
adjetivo + el verbo "izan":
On(a) izan. Ser
bueno.
Hobe izan. Ser
mejor. En este caso, cuando se trata de un consejo se quita la "a" de
hobea.
Beharrezkoa
izan. Hori egitea beharrezkoa da.
٭
De la forma "debeku izan" (estar / tener prohibido) deriva
"debekatuta egon"
Hortik joatea
debekatuta dago. Está prohibido ir por ahí.
● En oraciones negativas no se usa
"-T(Z)EA", si no "-T(Z)ERIK", el cual se puede tomar como
la forma del partitivo:
Ez dut ikusterik
lortu. No he conseguido ver "ninguna cosa".
NOMINALIZACIÓN “-T(Z)EN”
● Esta
nominalización responde a la pregunta "Zertan ?" del caso
"Non".
Euskara
ikasten hasi naiz. He empezado a estudiar euskera.
٭ El verbo "hasi" emplea el auxiliar
"izan" cuando se usa en nominalizaciones "-T(Z)EN".
Empleará el auxiliar "ukan" en el resto de los casos.
Nobela
bat irakurtzen hasi naiz. He empezado a leer una novela.
Nobela
bat hasi dut. He empezado una novela.
● Más ejemplos de
nominalización “-t(z)en”:
Aitari
lan egiten lagunduko dio. Le ayudará a Aita a hacer el trabajo.
Hori
egiten ohituta dago. Está acostumbrada a hacer eso.
٭ Los verbos "lagundu" y "ohitu" se
pueden nominalizar con "-T(Z)EN" y con "-T(Z)ERA".
Aitari
lan egitera lagunduko dio.
Hori
egitera ohituta dago.
● Hay algunos
verbos compuestos que se construyen con "egin" y que cuando van con
verbos principales que nominalizan con "-T(Z)EN" (de Zertan) forman
nuevas construcciones verbales:
Hitz
egin + egon : hizketan dago. Está hablando.
Lo egin +
ikusi : lotan ikusi zuen. Le vió durmiendo.
Igeri
egin + hasi : igerian hasi zen. Empezó a nadar.
Dantza
egin + ikasi : dantzan ikasi zuen. Aprendió a bailar.
Berba
egin + ari izan : berbetan ari da. Está hablando.
Lan egin
+ egon : lanean zegoen. Estaba trabajando.
Amets
egin + egon : ametsetan dago. Está soñando.
● Igualmente, hay
otras formas usadas para construcciones del tipo "jugar a" que se
forman con "Zertan" del caso "Non":
Mus
+ -(e)an : musean. Musean ari ziren. Estaban jugando al mus.
Tute +
-(e)an : tutean.
Karta +
-etan : kartetan.
Futbola +
-(e)an : futbolean.
Pilota
+ -(e)an : pilotan.
Briska
+ -(e)an : briskan.
Partxis +
-(e)an : partxisean.
Tenis +
-(e)an : tenisean.
٭ En este punto, recordar que jolastu quiere decir jugar,
indicando diversión, y que jokatu quiere decir jugar, pero indicando cierta
especialización o profesionalización.
Umeak
patioan jolasten ziren. Los niños jugaban en el patio.
Jokalariak
zelaian futbolean jokatzen ziren. Los jugadores jugaban al fútbol en el campo.
NOMINALIZACIÓN “-T(Z)ERA”
Responde
a la pregunta Zertara ?
Entre los
verbos que nominalizan con "-T(Z)ERA" están gonbidatu y behartu.
Estos son verbos Nor-Nork.
Zerbait
hartzera gonbidatu nau. Él me ha invitado a tomar algo.
Egitera
behartu ninduen. Él me obligó a hacerlo.
Sin
embargo, ausartu es un verbo izan.
Ez zara
esatera ausartzen. No te atreves a decirlo.
En
algunas zonas, en vez de la nominalización "-T(Z)ERA" se usa la
nominalización "-T(Z)EN".
NOMINALIZACIÓN “-T(Z)EKO”
Responde a la
pregunta Zertarako ? ¿ Para qué ?
Prest egon. Estar
preparado para…
Gogoa izan. Tener
ganas de…
Ordua izan. Ser
la hora de…
Ohitura izan.
Tener costumbre de…
Beldur izan.
Tener miedo de…
Lotsa izan. Tener
vergüenza de…
Astia izan. Tener
tiempo para…
Joera izan. Tener
tendencia a…
Asmoa izan. Tener
intención de…
Aukera izan.
Tener oportunidad / posibilidad de…
Arriskua izan.
Tener riesgo de…
VERBOS
PROBLEMÁTICOS EN LA NOMINALIZACIÓN
● Ahaztu.
Se nominaliza con
"-T(Z)EN" y con "T(Z)EA", cambiando el significado.
Kroketak egiten
ahaztu zait. Se me ha olvidado cómo se hacen las croquetas.
Kroketak egitea
ahaztu zait. Se me ha olvidado el hacer las croquetas.
● Joan / Etorri.
Kantatzera etorri
da. Ha venido a cantar.
Kantatzen etorri
da. Ha venido cantando.
Negar egitera
joan da. Se ha ido a llorar.
Negar egiten joan
da. Se ha ido llorando.
● Erraza / Zaila izan.
Hori egitea
erraza izango da. El hacer eso será fácil.
Hori
egiten zaila izango da. Eso
será difícil de hacer.
● Utzi.
Se puede
nominalizar con "-T(Z)EN" y "-T(Z)EARI".
Se puede utilizar
en forma Nor-Nork y en forma Nor-Nori-Nork.
Erretzen utzi
dut. Le he dejado fumando.
Erretzen utzi
diot. Le he dejado fumar.
Erretzeari utzi
diot. He dejado de fumar.
Gazteak ez zion
negar egiteari utzi. La joven no dejó de llorar.
● Los verbos "saiatu",
"hasi" y "jarraitu".
٭ Cuando van
acompañados de otros verbos nominalizados:
Los tres
nominalizan al verbo acompañante con "-T(Z)EN".
® Saiatu y
hasi, cuando son verbos príncipales de otros verbos nominalizados, van con el
auxiliar "izan".
Hobeto portatzen
saiatuko zela esan zidan. Me dijo que se iba a portar mejor.
Euskara ikasten
hasi zen. Empezó a estudiar euskera.
® Jarraitu, sin embargo, cuando es verbo principal de
otro verbo nominalizado, va con el auxiliar "ukan".
Ez
zuten euskara ikasten jarraitu. No siguieron estudiando euskera.
٭ Cuando no
van acompañados de otros verbos nominalizados:
® Saiatu:
• Si lo usamos como intentar o esforzarse
va con "izan".
Gehiago
saiatu zen eta lortu zuen. Se
esforzó más y lo consiguió.
• Si lo usamos como probar o degustar va
con "ukan".
Prakak saiatu
zituen, baina ez zitzaizkion gustatzen. Se probó los pantalones, pero no le
gustaban.
Bazkaria
saiatu zuen eta joan zen. Probó
la comida y se fue.
® Hasi:
• Cuando la oración sólo tiene sujeto va
con auxiliar "izan".
Hitzaldia hasi
zen. La conferencia empezó.
• Cuando la oración tiene sujeto y objeto
sobre el que recae la acción va con el auxiliar "ukan".
Guk
gaur ikasturtea hasten dugu.
• Cuando usamos "hasi" para
expresar tiempo atmosférico, generalmente, va con "ukan".
Elurra hasi zuen.
Empezó a nevar.
® Jarraitu:
• Cuando la oración tiene sujeto y objeto
sobre el que recae la acción va con auxiliar "ukan":
Arratsaldean
hitzaldia jarraituko dugu.
• Uso con auxiliar de tipo Nor-Nori
Bideari jarraitu
zitzaion. Siguió el camino.
Ir al índice de contenidos
Buenos apuntes , me han gustado
ResponderEliminarSuper buenos apuntes. Muy claros para entenderlos. Gracias.
ResponderEliminarGeniales
ResponderEliminarHola, tengo una duda con el verbo HASI. La teoría la entiendo pero luego la práctica no. Hasi + aditza(tzen) + izan o hasi + ukan, entonces, ¿por qué luego se escucha, por ejemplo, "bilerarekin hasiko gara" o "klasea hasi da"? ahí no hay verbo que lleve tzen y por tanto, no debería ser izan. ¿Cómo es posible? Muchas gracias :)
ResponderEliminarPorque en el primero no hay un objeto directo, por lo que es intransitivo, y para intransitivos se declina por izan, y en el segundo klasea es sujeto, así que también es intransitivo
EliminarHola.
Eliminar*Si el verbo es transitivo tenemos que utilizar el auxiliar UKAN: ikastaroa hasi dugu = hemos empezado el cursillo.
*Si es intransitivo, usamos el auxiliar IZAN: ikastaroa hasi da = el curso ha empezado.
Mila esker, argi eta garbi
EliminarApunte hauek onak dira. Eskerrik asko
ResponderEliminarEskerrik asko apunte on hauengatik
ResponderEliminarY el t(z)eari en que se diferencia del T(z)ea? uno hace algo y el otro deja de hacer algo?
ResponderEliminar